هشت سال دفاع مقدس

در تاریخ 10/8/61 در ساعت 08/22 دقیقه، عملیات محرم با رمز مبارک «یا زنیب (س)» در منطقه عملیاتی موسیان با اهداف آزادسازی ارتفاعات حمرین در جنوب دهلران، خارج کردن شهرهای موسیان و دهلران از زیر آتش توپخانه و تهدید و دسترسی به امکانات داخل خاک عراق آغاز می‌شود.

رزمندگان اسلام مرکب از چهار لشکر از سپاه و یک تیپ از ارتش، حرکات مقدماتی را آغاز کرده و به سوی اهداف به حرکت در می‌آیند. لشکر 25 کربلا با عزمی راسخ، پس از عبور از میدان‌های وسیع مین و تله انفجاری، همچون صاعقه بر سر ارتش عراق وارد می‌شود. گردان حمزه این لشکر با سرعت عمل خراق‌العادة خود، خطوط دفاعی دشمن را شکسته و نخستین آثار شکست را بر بعثیان نمایان می‌سازد.

بر اثر آتش پر حجم دشمن، هرگونه تحرک از نیروهیا پشتیبانی کننده ایران سلب می‌شود که سرانجام با لیاقت و کاردانی فرمانده گردان سیدالشهداء و مسؤول گروهان عملیاتی گردان، نیروها با موفقیت از میدان مین و زیر آتش دشمن عبور می‌کنند و در این لحظات که نبرد به اوج خود می‌رسد، ابر سیاه کنار رفته و ماه دوباره ظاهر می‌شود.

لشکرهای امام حسین‌(ع) و علی‌بن‌ابی‌طالب‌(ع) و نجف اشرف در طرفین لشکر 25 همچون پتک بر سردشمن فرود می‌آیند. لشکر امام حسین (ع) به سمت چم هندی یورش می‌برد، اما در اثر بارندگی و جریان سیل تعدادی از نیروها عقب مانده و عده‌ای هم به شهادت می‌رسند.

بناچار رزمندگان این لشکر به سمت شمال منطقه درگیری به حرکت در می‌آیند و با نصب پل از منطقه چم‌هندی به طرف چم سری تغییر حرکت می‌دهند. با حرکتی بی‌نظیر و باور نکردنی برای دشمن، نیروهای متجاوز بعث از همین محور هدف تهاجم این لشکر مجرب قرار گرفته و قلع و قمع می‌شوند و ارتفاعات جبل حمرین، در معرض آزادی قرار می‌گیرند.

لشکر علی‌ابن‌ابی‌طالب‌(ع) به رغم آتش پر حجم دشمن، به سوی مواضع دشمن یورش می‌برد و با وجود آتش سنگین دژ دفاعی آن‌ها را درهم می‌کوبد که با ادامة تهاجم، جاده ‌العماره زیر دید و تیر مستقیم این لشکر قرار می‌گیرد و با این همجمه سنگین، به نقل و انتقالات دشمن در این محور خلل وارد می‌شود. جاده عین خوش، دهلران از زیر دید و تیرمستقیم خارج و ارتباط مرزی جنوب و غرب ایران بیش از پیش برقرار می‌شود.

لشکر حماسه آفرین نجف‌اشرف با حرکتی تحسین‌برانگیز، مقر تیپ 606 پیادة دشمن را محاصره می‌کند، به طوری که دشمن تا ساعت‌ها از محاصره مطلع نمی‌شود. از مقر فرماندهی لشکر 10 زرهی عراق به این تیپ اطلاع داده می‌شود که در محاصره هستند، لذا مقاومت کنند تا نیروهای کمکی برسند. فرماندهان این تیپ که بر اثر نوشیدن موادالکلی هوش خود را از دست داده‌‌اند، اطلاعیه و آماده باش لشکر 10 را به تمسخر می‌گیرند. محاصرة تیپ تکمیل و لشکر پیروز نجف اشرف با سرافرازی وارد موضع این تیپ می‌شود و تعدادی از سرابازان و فرماندهان آن را به اسارت در می‌آورد.

تا نزدیک صبح، بیشتر اهداف عملیات تأمین می‌شود و الحاق نیروها با موفقیت صورت می‌پذیرد؛ ولی در منطقه چپ درگیری، بر اثر بارندگی و طغیان آب شکاف ایجاد می‌شود و تلاش می‌گردد تا دشمن نتواند از آن نقطه استفاده کند. با روشن شدن هوا، هواپیماهای عراق با تمام امکانات اقدام به حمله کرده و با ریختن بمب و راکت تلاش می‌کنند تا مانع ادامه عملیات شوند.

در همین هنگام نیروی هوایی ایران نیز وارد معرکه شده بو با هجوم‌های دلاورانه خود پاسخی مناسب به نیروی هوایی عراق می‌دهند و با ساقط کردن هفت فروند از جنگنده‌های دشمن، حریف را از معرکه خارج می‌کنند. در پایان مرحله اول با آزادی 550 کیلومتر مربع از خاک میهن اسلامی،‌نفر از بعثیان کشته و زخمی و 1970 تن به اسارت در می‌آیند. همچنین 90 دستگاه تانک و نفربر و 13 دستگاه خودرو منهدم می‌شود. هفت فروند هواپیما ساقط شده و 45 دستگاه تانک و نفربر، 100 دستگاه خودرو و مقادیر زیادی جنگ‌افراز از انواع مختلف به غنیمت رزمندگان اسلام در می‌آید.

با انجام مرحله اول، ضربات سختی با لشکر 10 زرهی تحت امر سپاه چهارم (مأمور در منطقه) وارد می‌شود و زمینه برای ورود رزمندگان به داخل خاک عراق و تهدید مناطق عمقی فراهم می‌شود. برای این که دشمن نتواند به سرعت خود را بازسازی کند، رزمندگان برای شروع مرحله بعدی عملیات در آماده باش کامل به سر می‌برند و تنها پس 38 ساعت بازسازی انجام شده و بلافاصله در مواضع خود مستقر می‌شوند تا مرحله دوم را با قدرت و قاطعیت آغاز کنند.

مرحله دوم عملیات محرم

‏مرحله دؤم عملیات محرم در تاریخ 11/8/61 ساعت 5/2‏ بعد از نیمه شب با رمز«‏یا زبنب(س)» ‏آغاز می‌شود. .به دلیل موفق نشان نیروها در سمت چپ محور درگیری و امکان ‏عملیات از طرف دشمن، یگان‌های رزمی ایران به سرعت اماده می‌شوند تا نقطه ضعف را ‏پر نمایند.

‏پس از عبور نیرو‌های اسلام از موانع ایذایی و میدان مین، ابتدا گردان سیدالشهداء که مهمترین گردان لشکر 25 ‏محسوب می‌شود -خود را ب‏ه مواضع دشمن می‌رساند که با شلیک تعداد زیادی گلوله و موشک آر پی جی به سوی دشمن، اقدام به عملیات ایذایی می‌کند و بدین صورت زمینه برای هجوم لشکر امام حسین‌(ع) و علی بن ابی طالب‌(ع) آماده می‌شود.

نیرو‌های اسلام پی از عبور از موانع متعدد و مین‌های منور و بشکه های آتش‌زا، به مواضع ارتش عراق یورش می‌برند. درگیری در مواضع دشمن به نبرد تن به تن می‌رسد و ‏تعداد دیگری از عراقی‌ها کشته و زخمی و تسلیم می‌شوند و بقیه راه فرار را در پیش می‌گیرند.

‏مواضح مستحکم نیروهای بعثی با هجمه بی‌امان رزمندگان درهم کوبیده می‌شود و ‏بلافاصله به تصرف در می‌آید. بدین ترتیب پاسگاه‌های جم هندی و ربوط و... آزاد و به دنبال ‏آن بسیاری از اهداف تأمین شده در مرحله اول، تثبیت می‌شوند.

‏در ساعت 5 ‏صبح، رزمندگان خود را به جاده شرها نی رسانده و تهاجم تانک‌های عراق را درهم می‌کوبند. تعدادی از تانک‌ها به آتش کشیده می‌شو ند. در ساعت 7 صبح‌الحاق نیروهای ایرانی کامل می‌شود.

مرحله سوم عملیات محرم

‏سومین مرحلةأ این عملیات در ساعت ده ‏شب تاریخ 15/8/61 با هدف تسخیر ارتفاعات غربی، دامنه‌های غربی جبال حمرین، جاده‌‏های تدارکاتی دشمن و تأمین اهداف فتح شد در مراحل نخستین آغاز می‌شود. این در حالی است که رادیو بخش فارسی بغداد بشدت تلاش می‌کند با پخش اکاذیب، رزمندگان اسلام را از حمله باز دارد. این رادیو مانند همیشه ‏ایران را تهدید به استفادة از جنگ افزارهای ناشناخته و جدید می‌کند.

همچنین به مردم ‏مرز نشین عراق اطمینان می‌دهد که ایرانیان هرگز نخواهند توانست از مرز عبور کنند، اما لشکرهای أزادیبخش اسلام، برای سومین بار پس از عبور از بلندی‌های حمرین به سوی چاه‌های نفتی منطقه یورش می‌برند و تمامی موانع را پشت سر می‌گذارند. عدة زیادی از ‏نیروهای دشمن در این نبرد سخت کشته و زخمی شده یا به اسارت قوای اسلام درمی‌آیند.

فرماند‌هان نظامی بعث تلاش می‌کنند با جمع‌‌آوری نیروهای پراکنده آن‌ها را مجددأ سازماندهی کنند و پاتک‌هایی را علیه ایران آغاز نمایند که بالطف خداوند و هوشیاری رزمندگان اسلام همة آن‌ها قبل از این که فرصتی برای عکس‌العمل بیابند،‏ تار و مار می‌شوند.

‏چاه‌های نفتی منطقه به استعداد 50 حلقه به تصرف ایران درمی‌آید و برای ورود به شهرک زبیدات عراق، گردان‌های لشکر 25‏ کربلا به دژهای دفاعی عراق یورش می‌برند. سرعت عمل یگان سیدالشهداء دشمن را دچار سردرگمی می‌کند. شهر لحظه به لحظه به محاصره نزدیکتر می‌شود. شلیک آتشبارها و حملات هوایی دشمن علیه رزمندگان شدت می‌گیرد، اما برتری آتش و توان رزمی نیروهای اسلام، هرگونه تحرکی را از سوی نیرو‌های عراقی خنثی می‌کند.

‏در جاده زبیدات کامیون مهمات دشمن سعی می‌کند به نیروهای محاصره شدة خود مهمات برساند، اما قبل از این کار مورد هدف قرار گرفته و در اثر انفجار مهیب و آتش حاصل از آن، به خاکستر می نشیند و در پی آن صدای تکبیر رزمندگان فضا را پر می‌کند و شیران شمال در قالب لشکر 25‏ کربلا با الهام و تبعیت از جانبازان و شهدای خرد تبدیل به آهن گداخته می‌شوند و دیگر هیچ کس را یارای مقابله با آنان نیست.

‏دشمن وقتی در مقابل تهاجم سنگین رزمندگان به استیصال می‌افتد، از سلاح شیمیایی ‏استفاده می‌کند. ناگهان تعدادی از هلی‌کوپترهای مسلح به راکت شیمیایی وارد منطقه می‌شوندکه با لطف خداوند گردباد شدیدی در می‌گیرد و هلی‌کوپترها بناچار عقب می نشینند.

‏در آستانه ورود به شهرک زیبدات تانک‌های مستقر در بلندی‌ها و شیارها آخرین تلاش را انجام می‌دهند تا مانع سقوط شهر شوند. آر پی جی زنها تعدادی از آن‌ها را شکار می‌کنندکه باقیمانده تانک‌ها از مهلکه می‌گریزند و در سمت غرب زیبدات موضع می‌گیرند.

‏پس از درهم شکستن آخرین مقاومت‌های دشمن، لشکر 25 ‏کربلا و دیگر یگان‌ها با سرافرازی وارد شهر تخلیه شده زبیدات می‌شوند وکار تعقیب را تا غرب شهرک ادامه می‌دهند. آنگاه بلدوزرهای جهاد، سپاه و ارتش اقدام به ایجاد خط دفاعی مناسب می‌کنند. نیروهای اسلام در پشت آن مستقر و آماده دفع باتک‌های احتمالی دشمن می‌شوند.

‏همزمان با ورود رزمندگان به شهر زبیدات، در محورهای سمت راست منطقه عملیاتی، ‏پاسگاه‌های شرهانی و ابوغریب نیز به تصرف قوای اسلام درمی‌آید و بدین ترتیب تمامی اهداف تأمین می‌شود. در تصرف این پاسگاه‌ها اکثر نیروهای بعث فرار را بر قرار ترجیح می‌دهند و تعدادی هم که به زور فرماندهی مقاومت می کننده سرانجام کشته یا اسیر می‌شوند.

‏عراق برای باز پس‌گیری اراضی و خطوط از دست رفته خود، در 21/8/61 دست به پاتک بسیار سنگینی می‌زند که با انهدام20 ‏تانک و نفربر و تلفات عمده، تلاش مذبوحانه‌اش عقیم می‌ماند و مواضع ایران بیش از پیش تثبیت می‌شود. 

رمز عملیات: یا زینب (س)
هدف عملیات: آزاد سازی جبال حمربن در جنوب دهلران
منطقه عملیاتی: شرهانی، زبیدات و بیات ـ جنوب شرقی دهلران در غرب عین خوش
تاریخ شروع: 10/8/61
مراحل عملیات: 3 مرحله

• نتایج عملیات

مناطق و تاسیسات آزاد شده:

• خارج شدن جاده عین خوش ـ دهلران به طول 100 کیلومتر از زیر دید و تیر دشمن

• تامین امنیت شهرهای موسیان، دهلران و پادگان عین خوش، دشت اژیه و دهکده های اطراف آن

• آزادی سازی سلسله جبال حمرین، قله های 390،398،400،290،298

• تامین قسمتی از مرز به طول 50 کیلومتر

• به خطر انداختن جاده ارتباطی طیب ـ علی غربی و جاده نظامی بغداد ـ عماره

• آزاد سازی منابع نفتی موسیان و بیات و حوضچه های نفتی زبیدات و تلمبه خانه و حدود 70 حلقه چاه نفتی

• وسعت منطقه آزاد شده: بیش از 550 کیلومتر مربع از اراضی میهن اسلامی ایران آزاد و بیش از 300 کیلومتر مربع از خاک عراق در نوار مرزی به تصرف رزمندگان اسلام درآمد.

تجهیزات منهدم شده دشمن:

• 260 دستگاه تانک و نفربر زرهی

• 230 دستگاه خودرو

• چندین قبضه توپ سبک و سنگین

• چندین انبار مهمات و انواع سلاح های سبک

• 10 فروند هواپیما

یگان‌های منهدم شده دشمن:

• تیپ های پیاده 423، 42، 505،703، 413، 606، تیپ 42 زرهی، تیپ 60 زرهی، تیپ 17 زرهی، تیپ 24 مکانیزه، گردان 2 نیروهای مخصوص، 5 گردان کماندویی، گردان تانک التحریر و گردان تانک صدام

تعداد کشته و زخمی‌های دشمن: بیش از 7000 نفر

تعداد اسراء: 3400 نفر

غنائم:

• بیش از 150 دستگاه تانک و نفربر زرهی

• 51 قبضه تفنگ 106 میلی متری

• انواع توپ های ضدهوایی و خمپاره انداز

• بیش از 250 دستگاه خودرو

• چندین دستگاه موشک انداز مالیوتکا

عملیات والفجر 4 در سه مرحله و با هدف وصل این بلندی ها به یکدیگر در خط خودی، از روز 27 مهرماه 1362 به مدت 33 روز در منطقه جبهه شمالی سلیمانیه و پنجوین انجام شد.

حمله ساعت 24 و با رمز یا الله ... با الله ... یا الله در منطقه‌ای به وسعت صدها کیلومتر مربع آغاز شد. نیروها در دو محور بانه و بلندی‌های‌ لری، گرمک، کنگرک و در محور مریوان و بلندی های پنجوین به نام زله ، مارو و خلوزه به پیشروی پرداختند.

در مرحله دوم پس از گذشت دو روز از مرحله نخست، بلندی های سورن و کانی مانگا و چندین نقطه دیگر آزاد شد، اما بر اثر پاتک‌های دشمن روی قله های کانی مانگا، برخی از مناطق دست به دست شد و نهایتا در اشغال دشمن باقی ماند.

مرحله سوم عملیات روز 2 آبان ماه 1362 به اجرا درآمد. سپاه پاسداران تنها با 25 گردان وارد عمل شد و در مجموع 1000 کیلومتر مربه شامل 300 کیلومتر مربع از اراضی ایران و 700 کیلومتر مربع از اراضی عراق آزاد شد و معابر نفوذی گروهک های نفوذی ضد انقلاب به داخل ایران در دره شیلر مسدود گردید.

این عملیات را 8 تیپ و دو گردان از سپاه و 1 لشکر پیاده از ارتش به انجام رساندند . فرآیند این عملیات، تصرف پیشرفتگی دشت شیلر، شهر و پادگان پنجوین و گرمک عراق و تسلط بر 13 شهر و روستای عراق ، همراه با 19000 تن کشته و زخمی و اسیر و نابودی ده‌ها گردان و گروهان کماندویی و مخصوص دشمن بود.

دستاورد دیگر این عملیات خارج ساختن شهر مریوان از زیر دید و تیر دشمن و فراهم سازی مقدمات عملیات بعدی در استان سلیمانیه عراق بود.

موقعیت منطقه عملیاتی:

دشت شیلر با فرورفتگی خاص خود ، واقع در مرز دو کشور ایران و عراق و در حد فاصله دو شهر مریوان و بانه قرار دارد. این منطقه از جمله مناطقی است که طی قرارداد 1975 الجزایر ، به دلیل وجود ارتفاعات جانبی آن به شکل مرزبور ( فرو رفتگی در داخل خاک ایران ) تعیین شد.

از جمله مهمترین ارتفاعات این منطقه سورن ، سورکوه و کانی مانگا است که دهانه دشت شیلر را تشکیل می دهد. همچنین در دشت شیلر ، شهر پنجون قرار دارد که ارتفاعات مشرف بر آن پنجون یا زله نامیده می شود.

ضمناً شهر پنجون عراق، شهر نظامی است که مدتها قبل از عملیات والفجر4 از سکنه بومی تخلیه شده بود. دشمن نیز با اطلاع از عملیات والفجر4 و خصوصاً هنگام دستیابی بر ارتفاعات مشرف بر شهر، بخش عمده از شهر را منهدم نمود و به ویژه تابلوها و نشانه‌هایی که حاکی از موجودیت شهر بود، از میان برد.

اهداف عملیات:

اهداف از عملیات والفجر 4، اتصال ارتفاعات سورن به سورکوه بود که نتایج زیر را در پی داشت:

• تصرف پیشرفتگی دشت شیلر تا بدین وسیله ، گذشته از کوتاه شدن خط پدافندی ، در نیروهای پدافندی صرفه جوئی بعمل آید.

• مسدود ساختن راه تردد ضد انقلاب که عمدتاً از دشت شیلر انجام می شد.

• تصرف شهر پنجون عراق.

• تصرف پادگان پنجون و کرمک عراق.

• تسلط بر 13 شهر و روستای عراق.

• انهدام نیروهای دشمن.

• خارج کردن شهر مریوان از زیر دید و تیر دشمن.

• فراهم سازی مقدمات عملیات در استان سلیمانیه عراق.

طرح مانور:

با در نظر گرفتن ارتفاعات یاد شده و تسلط بر هر کدام قسمتی از اهداف این عملیات را تأمین می نمود. عملیات از دو محمو عمده که یکی از آنهابانه و دیگری مریوان بود ، طراحی گردید.

• مرحله اول مانور: در محور بانه تأمین ارتفاعات لری ، گرمک و کنگرک و در محور مریوان ارتفاعات پنجون ، مارو وخلوزه هدف بود.

• مرحله دوم مانور: تصرف ادامه ارتفاعات سورت و کانی مانگا بود که عملیات را تکمیل نمود و ارتفاعات سورن و سورکوه را به هم متصل می کرد.

• سازمان رزم هم عبارت بود از: 8 لشکر و 2 تیپ از سپاه پاسداران و 1 لشکر پیاده از ارتش.

تلفات دشمن:

با انجام این عملیات 200 تن از رزمندگان اسلام از اسارت افراد ضد انقلاب بیرون آمدند. ارتش عراق در طول این عملیات 10 فروند هواپیما، یک فروند هلیکوپتر، بیش از 90 دستگاه تانک و نفربر زرهی ، 200 دستگاه خودرو و انبوهی از سلاح و مهمات خود را از دست داد و 5 دستگاه تانک و نفربر، 10 دستگاه لودر و بولدوزر ، 200 دستگاه خودرو سبک و سنگین، 20 قبضه سلاح ضد هوایی سام 7، مقداری وسایل مخابراتی، مهمات و سلاح های سبک و سنگین از دشمن به غنیمت نیروهای ایرانی در آمد.

در این عملیات سردار علی رضاییان فرمانده قرارگاه مقدم حمزه سدالشهدا در منطقه به شهادت رسید.

خلاصه گزارش عملیات:

• نام عملیات : والفجر 4

• زمان اجرا : 27/7/1362

• مدت اجرا : 33 روز

• مکان اجرا : منطقه شمالی شهر پنجوین عراق در جبهه شمالی جنگ

• رمز عملیات : یا الله ... یا الله ... یا الله

• تلفات دشمن : 19000 نفر کشته ، زخمی و اسیر

• ارگان های عمل کننده : سپاه و ارتش

در ساعت 22 و 10 دقیقه 20 فروردین ماه 1362 با رمز یا الله - یا الله - یا الله حمله یگان های سپاه و ارتش به فرماندهی سرهنگ علی صیاد شیرازی (فرمانده وقت نیروی زمینی ارتش) آغاز شد.

از زمان عملیات ثامن الائمه که به شکست حصر آبادان انجامید، تا آغاز عملیات والفجر یک همواره برای در هم کوبیدن خط دشمن و گرفتن فرصت عکس العمل از آنها از تاریکی شب و ساعات استراحت نیروهای آنان بهره گرفته می شد، اما در این عملیات روش هجوم در پوشش آتش تهیه برای در هم کوبیدن دشمن برگزیده شد.

بر این اساس عملیات با اجرای آتش انبوه توپخانه شروع شد. 60 هزار گلوله توپ بر مواضع عراقیها فرو ریخت و این تا آن زمان بی سابقه بود. البته شمن نیز با 100 گلوله به استقبال توپهای ایرانی آمد.

موقعیت منطقه عملیاتی والفجر بیشتر تپه ماهور (تپه های کوتاه) بوده و بلندی‌های مهم آن از 180 متر تجاوز نمی‌کند و در منطقه جنوب شرقی کوه های حمرین قرار دارد.

قرارگاه خاتم الانبیاء عملیات را از دو محور شمالی و جنوبی به فرماندهی قرارگاه کربلا در جناح راست و قرارگاه نجف در جناح چپ پیش می‌برد. در این عملیات 8 لشکر از سپاه پاسداران و 2 لشکر، 3 تیپ و یک گردان از نیروی زمینی ارتش ایران و به عبارت دیگر 30 گردان از ارتش و 80 گردان از سپاه مشارکت داشتند . هر دو جناح کار پیشروی را تا سحر گاه فردا و تا اعلام دستور توقف به خوبی انجام دادند.

از صبح همان روز تا پایان ششمین روز عملیات ، عراق بارها دست به پاتک زد و چندین مرتبه بلندی ها منطقه در دست طرفین رد و بدل شد، اما نیروهای خودی توانستند اهداف به دست آمده را تثبیت کرده و حالت پدافند به خود بگیرند.

در پایان این عملیات تعداد 6750 تن از نیروهای دشمن کشته ، زخمی و اسیر شدند و 98 دستگاه تانک و نفربر زرهی منهدم، 5 فروند چرخبال ساقط و سه واحد 550 نفری جیش الشعبی، سه گردان کماندویی و 4 گردان مکانیزه آسیب دید. همچنین بخشی از بلندی‌های حمرین، چندین روستا در حاشیه رودخانه دویرج و پاسگاه مرزی پیچ انگیزه آزاد شد که در مجموع 150 کیلومتر وسعت را دربر می‌گرفت.

خلاصه گزارش عملیات:

• نام عملیات : والفجر 1

• زمان اجرا : 20/1/1362

• مدت اجرا : 6 روز

• مکان اجرا : شمال غربی فکه در جبهه میانی

• رمز عملیات : یا الله - یا الله - یا الله

• تلفات دشمن : 6750 نفر کشته ، زخمی و اسیر

• ارگان های عمل کننده: سپاه و ارتش

• اهداف عملیات: سرکوب نیروهای دشمن و باز پس گیری مناطق تحت اشغال

اهداف عملیات

مهم ترین اهدافی که در این عملیات دنبال می شد، عبارت بودند از: انهدام نیروی دشمن، حداقل بیش از دو لشکر، آزاد سازی حدود 5400 کیلومتر مربع از خاک ایران؛ از جمله شهرهای خرمشهر، هویزه و پادگان حمید، خارج نمودن شهرهای اهواز، حمیدیه و سوسنگرد از برد توپخانه دشمن، تامین مرز بین المللی (حدفاصل پاسگاه طلائیه تا شلمچه)، آزادسازی جاده اهواز – خرمشهر و خارج شدن جاده اهواز – آبادان از برد توپخانه دشمن

منطقه عملیات

منطقه عمومی عملیات بیت المقدس در میان چهار مانع طبیعی محصور است، که از شمال به رودخانه کرخه کور، از جنوب به رودخانه اروند، از شرق به رودخانه کارون و از غرب به هور الهویزه منتهی می شود.

منطقه مزبور به جز جاده نسبتا مرتفع اهواز – خرمشهر، فاقد هر گونه عارضه مهم برای پدافند است. همین امر موجب شد تا زمین منطقه، به دلیل مسطح بودن برای مانور زرهی مناسب، و برای حرکت نیروهای پیاده به دلیل در دید و تیر قرار داشتن نامناسب باشد. نقاط حساس و استراتژیک منطقه شامل بندر و شهر خرمشهر، پادگان حمید، جفیر، جاده آسفالت اهواز –  خرمشهر، شهر هویزه و رودخانه های کارون، کرخه کور و اروند  بود.

استعداد دشمن

تا قبل از آغاز عملیات بیت المقدس، استعداد نیروهای دشمن به ترتیب زیر بود: لشکر 6 زرهی؛ از جنوب رودخانه کرخه تا هویزه، لشکر 5 مکانیزه؛ از غرب اهواز تا روستای سید عبود، لشکر 11 پیاده از سید عبود تا خرمشهر –  تیپ های 22، 48، 44 مامور حفاظت از خرمشهر بودند، لشکر 3 زرهی در شمال خرمشهر.

با شروع عملیات نیز یگان های دیگری از ارتش عراق به منطقه اعزام شدند که در مجموع تمامی یگان هایی که در منطقه درگیری حضور یافتند، عبارت بودند از: لشکر 5 مکانیزه؛ شامل: تیپ های 26 و 55 زرهی و تیپ های 15 و 20 مکانیزه، لشکر 6 زرهی؛ شامل: تیپ های 16 و 30 زرهی و تیپ  25 مکانیزه، لشکر 3 زرهی؛ شامل: تیپ های 6،12 و 53 زرهی و تیپ 8 مکانیزه، لشکر 9 زرهی؛ شامل: تیپ های 35 و 43 زرهی و تیپ 14 مکانیزه، لشکر 10 زرهی؛ شامل: تیپ های 17 زرهی و 24 مکانیزه، لشکر 11 پیاده؛ شامل: سه تیپ سازمان 44، 48 و 49 پیاده و سه تیپ تحت امر 45 ، 113 و 22 پیاده، لشکر 12 زرهی؛ شامل: تیپ های 46 مکانیزه و 37 زرهی، لشکر 7 پیاده؛ شامل: تیپ های 19 و 39 پیاده، تیپ مستقل 10 زرهی، تیپ های مستقل 109، 419، 416، 90، 417، 601، 602، 605، 606، 409، 238 و 501 پیاده، تیپ های 31، 32 و 33 نیروی مخصوص، تیپ های 9، 10 و 20 گارد مرزی، تعداد 30 گروهان کماندو، تعداد 10 قاطع جیش الشعبی (هر قاطع 450 نفر)، گردان تانک مستقل سیف سعد، گردان های شناسایی حطین، صلاح الدین، حنین، توپخانه دشمن نیز از 530 قبضه توپ در انواع مختلف تشکیل شده بود که به طور تقریبی عبارت بود از 30 گردان.

طرح عملیات

در طراحی عملیات، تهاجم از طریق عبور از رودخانه کارون و پیشروی به سوی مرز بین المللی و سپس آزادسازی شهر خرمشهر مد نظر قرار گرفته و چنین استدلال می شود که حمله به جناح دشمن، که عمدتا به سمت شمال آرایش گرفته بود، عامل موفقیت عملیات است. هم چنین، شکستن خطوط اولیه دشمن و عبور از رودخانه و گرفتن سرپل در غرب کارون تا جاده آسفالته اهواز – خرمشهر به عنوان اهداف مرحله اول و ادامه پیشروی به سمت مرز و تامین خرمشهر به عنوان اهداف مرحله دوم تعیین شدند.

بر همین اساس، محورهای عملیاتی هر یک از قرارگاه ها به ترتیب زیر مقرر گردید: 1- محور شمالی؛ قرارگاه قدس (با عبور از رودخانه کرخه)، 2- محور میانی؛ قرارگاه فتح (با عبور از رودخانه کارون و پیشروی به سمت جاده اهواز – خرمشهر). 3-  محور جنوبی؛ قرارگاه نصر (با عبور از کارون و پیشروی به سمت خرمشهر).

شرح عملیات

سرانجام عملیات بیت المقدس در 30 دقیقه بامداد روز 10 اردیبهشت 1361 با قرائت رمز عملیات بسم الله الرحمن الرحیم . بسم الله القاسم الجبارین، یا علی ابن ابی طالب از سوی فرماندهی آغاز شد.

شهید آیت الله صدوقی و آیت الله مشکینی نیز که در کنار فرماندهان سپاه و ارتش در قرارگاه کربلا حضور داشتند، هر یک به طور جداگانه، پیام هایی را به وسیله بی سیم خطاب به رزمندگان اسلام قرائت کردند.

عملیات بیت المقدس را به چهار دوره زمانی به شرح زیر می توان تقسیم کرد:

مرحله اول : در محور قرارگاه قدس (شمال کرخه کور) به دلیل هوشیاری دشمن و وجود استحکامات متعدد، پیشروی نیروها به سختی امکان پذیر بود و در این میان تنها تیپ های 43 بیت المقدس و 41 ثارالله موفق شدند از مواضع دشمن عبور کرده و منطقه ای در جنوب رودخانه کرخه کور را به عنوان سرپل تصرف کنند. عدم پوشش جناحین این یگان ها باعث شده بود که فشار شدید دشمن برآن ها وارد شود.

در محور قرارگاه فتح، یگان های خودی ضمن عبور از رودخانه به سرعت خود را به جاده اهواز – خرمشهر رسانده و به ایجاد استحکامات و جلوگیری از نقل و انتقالات و تحرکات دشمن در جاده مذکور پرداختند.

در محور قرارگاه نصر، به دلیل تاخیر در حرکت و وجود با تلاق در کنار جاده اهواز – خرمشهر و هم چنین تمرکز دشمن در شمال خرمشهر، نیروهای این قرارگاه نتوانستند به اهداف مورد نظر دست یافته و با قرارگاه فتح الحاق کنند.

الحاق کامل قرارگاه نصر با قرارگاه فتح و هم چنین تصرف اهداف مرحله اول قرارگاه قدس در دستور کار عملیات شب دوم قرار گرفت که با انجام آن تا حدودی اهداف مورد نظر محقق شد، لیکن برخی رخنه ها همچنان باقی بود تا این که سرانجام پس از 5 روز، جاده اهواز – خرمشهر از کیلومتر 68 تا کیلومتر 103 تثبیت و کلیه رخنه ها ترمیم شد.

مرحله دوم: در این مرحله آزاد سازی خرمشهر از دستور کار عملیات خارج و تصمیم گرفته شد که قرارگاه های فتح و نصر از جاده اهواز – خرمشهر به سمت مرز پیشروی کنند و قرارگاه قدس نیز ماموریت یافت تا به صورت محدود برای تصرف سرپل در جنوب کرخه کور اقدام نماید و سپس آن را گسترش دهد.

عملیات در این مرحله در ساعت 22:30 روز 61/2/16 آغاز شد. نیروهای قرارگاه فتح در همان ساعات اولیه به جاده مرزی رسیدند. یگان های قرارگاه نصر نیز با اندکی تاخیر و تحمل فشارهای دشمن، به مرز رسیده و با قرارگاه فتح الحاق کردند.

دشمن با مشاهده جهت پیشروی نیروهای ایران به طرف مرز، لشکر های 5 و 6 خود را به عقب کشاند. به نظر می رسید این عقب نشینی با دو هدف انجام شده باشد: یکی جلوگیری از محاصره و انهدام این لشکرها،  و دیگری تقویت هر چه بیشتر خطوط پدافندی بصره و خرمشهر.

در پی این عقب نشینی که از ساعات اولیه روز 61/2/18 آغاز شده بود، نیروهای قرارگاه قدس ضمن تعقیب نیروهای دشمن، تعدادی از آن ها را که از قافله عقب مانده بودند، به اسارت خود درآوردند و در نتیجه جاده اهواز – خرمشهر (تا انتهای جنوب منطقه ای که توسط قرارگاه نصر به عنوان سرپل تصرف شده بود) و نیز مناطقی همچون جفیر، پادگان حمید و هویزه آزاد شدند.

مرحله سوم: در این مرحله، قرارگاه نصر ماموریت یافت تا حرکت خود را به سمت خرمشهر آغاز نماید. نیروهای عمل کننده که متشکل از چهار تیپ مستقل سپاه پاسداران و دو تیپ ارتش بودند، در آخرین ساعات روز 61/2/19 عملیات خود را آغاز کردند؛ اما به دلیل هوشیاری دشمن و تمرکز نیرو در خطوط  پدافندی اش، نیروهای خودی در انجام ماموریت خود توفیق نیافتند. تکرار این عملیات در روز بعد نیز به شکست انجامید. به همین خاطر تصمیم گرفته شد تا برای انجام عملیات نهایی فرصت بیشتری به یگان ها داده شود. هم چنین مقرر شد دو تیپ المهدی (عج) و امام سجاد (ع) از قرارگاه فجر نیز در حرکت بعدی استفاده شود.

مرحله چهارم عملیات از 1 تا 4 خرداد 1361:

سرانجام  در ساعت 22:30 اول خرداد 1361 تلاش برای آزادی سازی خرمشهر با رمز «بسم الله القاسم الجبارین یا محمد بن عبدالله (ع)» آغاز شد در برابر تک سریع و غافلگیرانه، نیروهای عراقی دچار وحشت وسرگردانی شدید شدند و نتوانستند واکنش مهمی از خود نشان دهند و ارتباط یگان های دشمن با یکدیگر قطع شد. فرار افسران و درجه داران و سربازان عراقی از منطقه خرمشهر گویای از هم پاشیدگی سازمان یگان های دشمن بود.

در روز دوم خرداد نتیجه پیکار بسیار درخشان بود و قرارگاه کربلا به هدف خود که احاطه کامل خرمشهر بود، رسید. تعداد اسرای عراقی در این روز از 2830 نفر تجاوز کرد و یگان هایی از دشمن که در منطقه بین نهر عرایض و شلمچه مستقر بودند، به میزان زیاد منهدم شدند.

با وجود حضور گسترده هواپیماهای عراقی در آسمان منطقه، عقابان تیزپرواز نیروی هوایی ارتش در پشتیبانی از یکان های رزمنده، در صحنه عملیات بیت المقدس حضوری فعال داشتند و با بمباران پل شناور عراقی ها بر روی شط العرب و مناطق تجمع آنان در آن سوی رودخانه، نقش ارزنده ای در آزاد سازی خرمشهر ایفا کردند.

در اواخر روز دوم خرداد، قرارگاه کربلا پس از بررسی آخرین وضعیت، تصمیم گرفت تا نیروها با ورود به شهر، آنرا از لوث وجود نیروهای عراقی پاک گردانند. و در سه بامداد روز سوم خرداد واحدهایی از رزمندگان ایران به آن سوی رودخانه وارد شدند.

از طرف دیگر جمعی از نیروهای عراقی با استفاده از تاریکی شب و قایق اقدام به فرار کردند که تعدادی از این قایق ها توسط تکاوران نیروی دریایی هدف قرار گرفت و سرنشینان آن ها غرق شدند.

نیروهای عراقی از ساعت سه و پنجاه دقیقه بامداد تا نیم بعد ازظهر روز سوم خرداد از سمت شلمچه 3 بار اقدام به پاتک کردند و تلاش نمودند تا از طریق جاده شلمچه – خرمشهر حلقه محاصره خرمشهر را بشکنند، اما هر بار با پایداری و مقاومت دلاورانه رزمندگان ایرانی مواجه شدند و با دادن خساراتی عقب نشینی کردند.

در ساعت 11 صبح روز سوم خرداد در حالی که درگیری شدیدی بین قوای ایرانی و نیروهای عراقی در شمال نهر خین جریان داشت و دشمن در فکر شکستن حلقه محاصره خرمشهر بود، رزمندگان ایرانی از جناح غرب و خیابان کشتارگاه وارد شهر شدند. ناحیه گمرک خرمشهر در کنار اروند اندکی مقاومت کرد که آن هم به سرعت در هم شکسته شد.

در ساعت 12 قوای ایران از سمت شمال و شرق وارد شهر شدند و نیروهای متجاوز بعثی که 24 ساعت در محاصره کامل قرار داشتند، راهی جز اسارت یا فرار و یا کشته شدن نداشتند. بدین جهت واحدهای عراقی گروه گروه به اسارت رزمندگان اسلام در آمدند.

در ساعت 2 بعد از ظهر، خرمشهر به طور کامل آزاد شد و پرچم پر افتخار جمهوری اسلامی ایران برفراز «مسجد جامع» و پل تخریب شده خرمشهر به اهتزاز درآمد.

بدین ترتیب این شهر مقاوم که پس از 35 روز پایداری و مقاومت در 4 آبان 1359 به اشغال دشمن درآمده بود، پس از 578 روز (19 ماه) اسارت، بار دیگر به آغوش گرم میهن اسلامی بازگشت و پیکره پاک آن از لوث وجود متجاوزان تطهیر گردید.

رزمندگان اسلام در اولین اقدام خود پس از آزاد سازی شهر، نماز شکر را در مسجد جامع خرمشهر اقامه کردند. خبر آزاد سازی خرمشهر به سرعت در همه جا طنین افکند و ملت ایران اسلامی را که مدت ها در آرزوی شنیدن چنین خبر مسرت بخشی بودند، غرق در شادی و سرور کرد. مردم به خیابان ها ریختند و با پخش شیرینی به جشن و شادی پرداختند. در پایان آن روز امت شهید پرور ایران با حضور در مساجد، نماز شکر به جای آورده و با فرا رسیدن شب به یمن پیروزی حق بر باطل بر پشت بام ها ندای الله اکبر سردادند.

نتایج

طی عملیات بیت المقدس 5038 کیلومتر مربع از اراضی اشغال شده از جمله شهرهای خرمشهر و هویزه و نیز پادگان حمید و جاده اهواز – خرمشهر آزاد شدند. علاوه بر این شهرهای اهواز، حمیدیه و سوسنگرد از تیررس توپخانه دشمن خارج گردیدند. هم چنین 180 کیلومتر از خط مرزی تامین شد،  با فتح خرمشهر، برتری نظامی ایران بر عراق مورد تایید کارشناسان و تحلیل گران نظامی قرار گرفت، فتح خرمشهر موجب انفعال ارتش عراق شد؛ به گونه ای که نظامیان عراقی تا مدت زیادی نتوانستند از لاک دفاعی خارج شوند، عملیات بیت المقدس موجب شد تا کشورهای عرب منطقه به تقویت مالی و نظامی عراق مبادرت ورزند، طی این عملیات حدود نوزده هزار تن از نیروهای دشمن به اسارت درآمده و بالغ بر شانزده هزار تن کشته و زخمی شدند.

میزان انهدام یگان های دشمن

لشگر 3 زرهی و لشگرهای 11 و 15 پیاده: 80 درصد، لشگرهای 9 و 10 زرهی: 50 درصد، لشگر 7 پیاده: 40 درصد، لشگر 5 مکانیزه و لشگرهای 6 و 12 زرهی: 20 درصد، تیپ های 9، 10 و 20 گارد مرزی: 100 درصد، تیپ 109 پیاده: 60 درصد، تیپ های 601، 602، 416، 419 پیاده: 50 درصد، تیپ های 31، 32 و 33 نیروهای مخصوص به میزان زیاد، نگاهی به اخبار و گزارش های منعکس شده از خبرگزاری ها، شبکه های مختلف تلویزیونی مطبوعات معتبر جهان درباره عملیات بیت المقدس و آزادسازی خرمشهر نشان می دهد با وجود نگاه جانبدارانه و جهت دار در ارسال اخبار و اطلاعات یومیه در این باره جملگی این رسانه ها زبان اعتراف گشوده و با بهت و حیرت به شکست نیروهای عراقی در این عملیات اذعان کرده اند مطلب ذیل که با تلاش روابط عمومی سازمان حفظ نشر آثار و ارزش های دفاع مقدس سپاه پاسداران تهیه شده نگاهی دارد به اخبار و مواضع رسانه های جهان پس از آزادسازی خرمشهر.
عملیات پیروز بیت المقدس که منجر به آزادسازی خرمشهر پس از ۵۷۵ روزگردید، ضربه اساسی و تعیین کننده ای بر پیکر دشمن وارد ساخت و تمامی معادلات، و ذهنیت هایی را که درمورد توانایی و قابلیت های نظامی ایران وجود داشت، تغییر داد. بسیاری از کارشناسان نظامی تحلیل گران رسانه های خارجی، در برابر سرعت عمل و ویژگی های عملیاتی نیروهای ایرانی به هنگام فتح خرمشهر، غافلگیر، مبهوت و شگفت زده شدند.
رادیو دولتی انگلیس که در شامگاه نهم اردیبهشت ۱۳۶۱ اعلام می کرد: «چنانچه ایرانیان درصدد بازپس گرفتن خرمشهر برآیند، سخت ترین» گردو «را برای شکستن برگزیده اند.» سرانجام ناچار شد سکوت خود را بکشند و طی گفتاری در روز پنجم خرداد ماه سال ۶۱ یعنی دو روز پس از آزادسازی خرمشهر توسط رزمندگان اسلام حیرت زده اعلام کند: «از زمانی که خبرنگاران غربی از نیروهای عراقی در خرمشهر دیدن کرده و از روحیه خوب آنها گزارش داده اند، بیش از سه یا چهار روز نمی گذرد که ناگهان همه شهر از دست عراقی ها بیرون کشیده شد.»
در ساعت ۱۰:۵۵ دقیقه بامداد چهارشنبه، چهارم خرداد ۶۱ خبرگزاری های بین المللی، در گزارش هایی که با عنوان «بسیار مهم» از بغداد به سراسر جهان مخابره کرد برای نخستین بار ضمن استناد به بیانیه نظامی بغداد اعلام داشتند که عراق «تلویحا به شکست خود اعتراف کرده است. به نوشته وزیر خارجه وقت جمهوری اسلامی ایران، خبرگزاری رسمی عراق _ آی.ان. ۱ _ طی یک اطلاعیه کوتاه ضمن آن که از خرمشهر با عنوان» بندر خرمشهر «نام برد، اعلام کرد: سخنگوی ارتش عراق اعلام کرده است بندر خرمشهر را ترک کرده و تا مرزهای بین المللی عقب نشینی کرده اند. این خبرگزاری افزود که عقب نشینی نیروهای عراقی، از روز یکشنبه اول خرداد ۱۳۶۱ آغاز شده است.»
همین اطلاعیه تلکس بین المللی خبرگزاری عراق، عصر روز چهارم خرداد ۱۳۶۱ به صورت دیگری از سوی رادیو صوت الجماهیر بغداد به اطلاع افکار عمومی عراق رسانده شد: «یک سخنگوی ارتش عراق اعلام کرده است که نیروهای پیروزمند قادسیه صدام پس از آن که تمامی حمله های قوای دشمن منحوس و نژادپرست فارس را در مناطق الخفاجیه (سوسنگرد) و الاهواز (اهواز) با اقتدار کامل دفع کردند... صبح روز ۲۴/۵/۱۹۸۲ (61/3/3) در یک جابه جایی تحسین برانگیز، عقب نشینی تاکتیکی(!) خود را از جبهه معمره (خرمشهر) با موفقیت کامل انجام داده اند.
این دعاوی درست در شرایطی از رادیوی دولتی بغداد پخش می شد که خبرگزاری آمریکایی» یونایتدپرس «در ساعت بیست وچهار و بیست ودو دقیقه همان روز، در گزارش ارسالی خود از بیروت، سربازان عراقی را در حال فرار توصیف کرده و نوشت:« ... سربازان در حال فرار عراق، سرگرم گریختن از خرمشهر و مناطق اشغالی هستند ». پس از پخش گزارش های مستند و خبری و تصاویر تهیه شده از جبهه خرمشهر توسط رسانه های ایران و خارجی که در آنها شکست نیروهای عراقی در قالب صفوف هزاران نفره اسرا و انبوه ادوات و تجهیزات منهدم شده یا به غنیمت درآمده دشمن، به گویاترین وجهی به نمایش درآمد، دیگر حتی کشورهای جنوب خلیج فارس نیز که همواره از صدام حمایت می کردند، اکنون به واهی بودن دعاوی حکام بغداد اذعان داشتند. از طرف دیگر رژیم عراق برای فریب افکار عمومی و سرپوش گذاشتن بر شکست های بیت المقدس، اقدام به اعطای» مدال شجاعت «،» نشان لیاقت «و نشان» رافدین «به تعدادی از فرماندهان خود کرد. رادیو دولتی صدای امریکا پس از پنج شبانه روز سکوت و امتناع از انعکاس خبر فتح خرمشهر توسط نیروهای ایران، سرانجام در» گزارش ویژه «هشتم خرداد ماه سال ۱۳۶۱ خود می گوید:» با وجود مشکلات تدارکاتی، ناآرامی های ناشی از انقلاب و کاهش تدریجی قدرت عملیات نیروهای هوایی ایران، ماشین نظامی ایران به گونه ای اعجاب آور عمل کرد.
روزنامه  گاردین چاپ انگلستان درباره  فتح خرمشهر می نویسد: «سقوط خرمشهر یعنی سقوط آخرین و مهم ترین افتخار جنگی عراق که ایرانی ها با بازپس گرفتن آن، این برگ برنده را که به وسیله آن عراق می کوشید ایران را به پای میز مذاکره بکشاند، از دست بغداد ربودند.»
همچنین وزیر امور خارجه آمریکا «الکساندر هیگ» رسما در شورای امور خاورمیانه وزارت خارجه می گوید: «پیروزی های اخیر ایران در جنگ با عراق برای آمریکا نگران کننده است و منافع غرب خصوصا آمریکا را در منطقه به خطر انداخته است.»